گرانترین نقاشی‌های ایرانی در سال ۲۰۲۳؛ سهراب سپری باز هم در صدر

اول صبح؛ با پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، می‌توانیم نگاهی داشته باشیم به ۱۰ اثر هنری گران‌قیمت از هنرمندان ایرانی که در حراج‌های امسال به‌فروش رفته‌اند. این آثار بر اساس پایگاه داده‌ای آتچارت و بر مبنای نرخ روز دلار انتخاب و چیده شده‌اند. در این جستار کوتاه در مورد این آثار و هنرمندان خالق آن‌ها می‌خوانید.

1. بدون عنوان (۱۳۳۸)، سهراب سپهری

۲۱.۳ میلیارد تومان

۴۳۲ هزار دلار

تهران - هفدهمین دوره - هنر مدرن و معاصر ایران

سهراب سپهری کار جدی در نقاشی را با طبیعت شروع می‌کند و به‌تدریج سبک متمایز خود را می‌یابد. چونان‌که روئین پاکباز می‌نویسد، از مشخصه‌هایِ نخستینِ کارهای سپهری حرکات آزادانه قلمو و استفاده از لکه رنگ‌های تمایزدهنده (مثل یک لکه رنگ سرخ به نشانه لاله آتشین) است. پس از کسب مهارت در خوشنویسی، سپهری به سمت به‌کارگیری فضاهای پر و خالی رفت؛ ریتم خط، رنگ‌های سیال و لکه‌های بیانگر نیز از همین دوران وارد آثارش شد.

در اثر بدون عنوان سپهری که گرانترین قطعه هفدهمین دوره حراج تهران، هنر مدرن و معاصر ایران و گرانترین اثر ۱۲ ماه گذشته میان آثار فروخته شده ایرانی در حراج‌هاست، خصوصیاتی مشابه می‌بینیم: طبیعت کویری، خط‌های ریتم‌دار، رنگ‌های آبرنگی، لکه‌های رنگ درخشان (لاله آتشین) و خلاء. این نقاشی با تاریخ خلق ۱۳۴۰، بعد از سفر سپهری به خاور دور (ژاپن) در سال ۱۳۳۹ تصویر شده است و تأثیرپذیری او از هنر شرقی را نشان می‌دهد. این اثر در میان انتزاع و واقع در نوسان است اما با عنصر اصلی کار او یعنی خلاء به هم پیوند خورده است.

این تابلو در مجموعه ابراهیم گلستان قرار داشت و پیش‌تر نیز در نهمین حراج تهران ارائه شده بود. نقاشی بدون عنوان سپهری با قیمت ۲۱.۳ میلیارد تومان در حراج هفدهم تهران به فروش رفت.

2. بدون عنوان (۱۳۶۸)، کوروش شیشه‌گران

۱۷ میلیارد تومان

۳۴۵ هزار دلار

تهران - هفدهمین دوره - هنر مدرن و معاصر ایران

از اوایل دهه‌ی ۱۳۶۰ بود که کوروش شیشه‌گران بر نقاشی خطی متمرکز شد و از آثار سیاسی و مفهومی خود فاصله گرفت. سبک کنونی شیشه‌گران ریشه در خوشنویسی ایرانی دارد و ریتم‌های ایجاد شده در آثارش در واقع یادآور حرکات قلم نی خوشنویسی است.

اوج کارهای خطی و سیال شیشه‌گران در سال ۱۳۷۱ و در گالری گلستان به نمایش گذاشته شد. سبک منحصر بفرد شیشه‌گران نوعی هرج‌ومرج سازمان‌یافته را با خطوط رنگی به نمایش می‌گذارد و خصلتی گرافیکی دارد، که می‌تواند به چندین سال فعالیت او در این حوزه ارتباط داشته باشد.

اثر بدون عنوان شیشه‌گران که به قیمت ۱۷ میلیارد تومان در هفدهمین حراج تهران به فروش رسید، متعلق به همین دورانِ اوج کار اوست.

3. بدون عنوان (۱۳۴۰)، سهراب سپهری

۱۲.۴ میلیارد تومان

۲۵۲ هزار دلار

تهران - هفدهمین دوره - هنر مدرن و معاصر ایران

مجموعه درختان سهراب سپهری با ترکیب‌بندی مورب و سایه روشن‌های بافت‌دارشان، از شناخته‌شده‌ترین و پرطرفدارترین آثار این هنرمند-شاعر ایرانی قلمداد می‌گردند. خلاء به مانند غالب آثار سپهری در این دسته از آثار نیز یافت می‌شود و روح شرقی و اسلوب غربی در آن حاکم است.

اثر بدون عنوان سپهری، که با قیمت ۱۲.۴ میلیارد تومان در هفدهمین حراج تهران به فروش رفت، در دورانی خلق شده (۱۳۴۰) که هنرمند در اوج فعالیت نقاشانه خود قرار داشته است؛ روئین پاکباز می‌نویسد، در سال ۱۳۴۰ آثار سپهری در تالار رضا عباسی به نمایش در آمد که در معرفی سبک و سیاق کارش و شناساندن او به عنوان هنرمندی صاحب سبک نقطه عطفی به شمار می‌آید.

4. حشاشین (۱۳۸۷)، علی بنی‌صدر

۲۴۱ هزار دلار

ساتبیز-روز معاصر-نیویورک

علی بنی‌صدر، هنرمند نقاش، با الهام از خاطرات پناهندگی و جنگ ایران و عراق، تصاویری انتزاعی با جزئیات ظریف خلق می‌کند. ترکیب‌بندی‌های آثار بنی‌صدر معمولاً غیرمتمرکز هستند و چشم بیننده را در سراسر بوم به حرکت وا می‌دارند.

در تابلو حشاشین ضیافتی بصری با رنگ‌های غنی ایجاد شده است. نوع کمپوزیسیون و عناصر ایجاد شده توسط تاش‌های قلمو مخاطب را به یاد جنگ‌های تصویر شده در مینیاتورهای ایرانی می‌اندازد، درحالی‌که هنرمند بی‌شک از ارجاعات تاریخ هنری مثل آثار قرون‌وسطایی و اکسپرسونیسم انتزاعی نیز بهره گرفته است. خود هنرمند در مورد نقاشی‌هایش گفته که «نقاشی‌های من بر سه چیز استوارند، گذشته خودم، تاریخ قرن حاضر و تاریخ هنر».

این اثر با قیمت ۲۴۱ هزار دلار در حراج روز ساتبیز از هنر معاصر به فروش رفت.

5. اندام (۱۳۵۰)، حسین زنده‌رودی

۱۱.۲ میلیارد تومان

۲۲۷ هزار دلار

تهران - هفدهمین دوره - هنر مدرن و معاصر ایران

حسین زنده‌رودی بعد از تجربه‌گرایی‌های نخستین خود در زمینه سنت‌گرایی نو، به تأثیر از جنبش لتریسم به خلق آثار خط‌نگاری پرداخت و در آن به تکرار جملات، حروف و هجاها دست زد. با پیشروی در این سبک، زنده‌رودی به سمت تولید ترکیب‌بندی‌های غیرمتمرکز و پیچیده حرکت کرد و حروف، اعداد و علائم را به‌صورت منسجم و موزون و با رنگ‌هایی درخشان به‌کار برد؛ وی تا جایی پیش رفت که مرز بین خط‌نگاری و نقاشی را محو ساخت.

اثر اندام با رنگ سرخ، ترکیب‌بندی پیچان و غیرمتمرکز خود دقیقاً همین خصلت را داراست. این تابلو که بر روی جلد کاتالوگ حراج هفدهم قرار گرفته بود، در تیر ۱۴۰۲ با قیمت ۱۱.۲ میلیارد تومان به‌فروش رفت و چهارمین اثر گران این مزایده شد.

6. کاوش در خورشید (۱۳۹۹)، مهدی قدیانلو

۲۰۷ هزار دلار

کریستیز-فروش عصرگاهی هنر قرن بیستم و بیست‌ویکم-شانگهای

مهدی قدیانلو با اجرای نقاشی دیواری‌های عظیم در ایران و سایر کشورها شهرت یافت و سپس پا به وادی نقاشی سه‌پایه‌ای گذاشت. نقاشی‌های او از حیث فضاپردازی و شیوه‌های اجرایی در امتداد دیوارنگاره‌های او قرار دارند، اما از نظر موضوعی بر دغدغه‌های شخصی‌تری متمرکزند.

قدیانلو در نقاشی‌های بر روی بوم خود اطاقک‌هایی بسته با رنگ‌های درخشان و مونوکروم خلق می‌کند. همیشه روزنه‌ای در بالای اطاقکِ نقش‌شده وجود دارد. سرسره‌های کودکانه از سایر اِلِمان‌های تکراری در آثار او هستند. تمامی این‌ها با شیوه‌ی بسیار رئالیستی تصویر می‌شوند و توهم یک فضای واقعی را به مخاطب می‌دهند.

اثر کاوش در خورشید قدیانلو که در سال ۱۳۹۹ خلق شده همان ویژگی‌ها را در خود دارد و به قیمت خیره‌کننده ۲۰۷ هزار دلار به فروش رفته است.

7. طبیعت بی‌جان (۱۳۴۶) منوچهر یکتایی

۲۰۶ هزار دلار

بونامز- هنر مدرن و معاصر خاورمیانه-لندن

8. ظرف میوه ۱۱ (۱۳۳۸) منوچهر یکتایی

۲۰۵ هزار دلار

ساتبیز- هنر قرن بیستم خاورمیانه-لندن

منوچهر یکتایی به‌سبب سفرهایش به نیویورک و پاریس متأثر از هنر سال‌های پساجنگ در این کشورها بود و آن را در سبک شخصی خود متبلور ساخت. یکتایی عمدتاً با نقاشی‌ها و طراحی‌های طبیعت بی‌جان خود در حراج‌ها حضور می‌یابد. ولی این هنرمند در طول دوران کاری‌اش همچنین به نقاشی پرتره و منظره نیز پرداخته است. آثارش معمولاً با پس زمینه سفید، تاش‌های بزرگ قلمو و شیوه‌ی رنگ‌گذاری ضخیم شناخته می‌گردند.

از یکتایی در سال ۲۰۲۳.۲۷ اثر در حراج‌ها ارائه شده که ۲۱ اثر از این میان به فروش رفته‌اند و مجموع فروش ۱.۵ میلیارد دلار را به دست آوردند. بالاترین میزان فروش آثار یکتایی در حراج‌ها با ۲.۱ میلیون دلار به سال ۲۰۱۶ بر می‌گردد.

9. مربع و مثلث‌ها (۱۳۸۷)، منیر فرمانفرماییان

۹.۸ میلیارد تومان

۱۹۹ هزار دلار

تهران - هفدهمین دوره - هنر مدرن و معاصر ایران

منیر فرمانفرمائیان از اواخر دهه‌ی ۱۳۴۰ شروع به تولید طرح‌های هندسی هم‌اینک شناخته‌شده‌ی خود با استفاده از آیینه و گچ کرد. وی اصول ریاضی و هندسی آیینه‌کاری را نزد یکی از اساتید قدیمی این حوزه فراگرفته بود. در سال ۲۰۱۵ موزه تیت مدرن نمایشگاه مروری از آثار فرمانفرمائیان ترتیب داد و این نمایش تأثیر شگرفی بر بازار این هنرمند گذاشت. در همین سال مجموع فروش وی در حراج‌ها از ۲۳۳ هزار دلار در سال ۲۰۱۴، به ۱.۱ میلیون دلار رسید و در سال ۲۰۱۶ با جهشی دوباره تا رقم ۱.۸ میلیون دلار بالا رفت.

براساس پایگاه داده‌ای آرتچارت، تنها ۴ اثر از منیر در سال ۲۰۲۳ در حراج‌ها ارائه و فروخته شده است و مجموع فروش ۲۵۲ هزار دلار را کسب کرده است. اثر مربع و مثلث‌های منیر گرانترین اثر در بین ۴ اثر ارائه شده از هنرمند در حراج‌های سال ۲۰۲۳ بوده است.

10. بدون عنوان (۱۳۴۲)، مارکو گریگوریان

۱۸۹ هزار دلار

ساتبیز- هنر قرن بیستم خاورمیانه-لندن

مارکو گریگوریان، یکی از شخصیت‌های کلیدی در توسعه و تثبیت هنر مدرن در ایران، به‌خاطر تفکر آوانگارد و رویکرد زیباشناسانه معاصرش در سطح بین‌المللی تحسین می‌گردد. گریگوریان بیش از همه به‌خاطر آثار نمادین زمینی خود شناخته شده است. این دسته از آثار از زمانی که برای نخستین بار در نیویورک اقامت گزید، اجرا شدند. کارهای زمینی گریگوریان نوستالژیک هستد و حس آوارگی و دلتنگی به وطن را القاء می‌کنند.

در سال ۲۰۲۳.۸ اثر از مارکو گریگوریان وارد حراج‌ها شده که از این بین ۵ قطعه به فروش رفته است و مجموع فروش ۳۵۱ هزار دلار را کسب کرده است. اثر بدون عنوان متعلق به سال ۱۳۴۲، علاوه بر آنکه در میان ۱۰ اثر گران ایرانی سال ۲۰۲۳ است، در میان کلیه آثار عرضه‌شده از هنرمند در حراج‌ها (از ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۳) با ۱۸۹ هزار دلار در رتبه سوم از لحاظ قیمت فروش قرار دارد.